بررسی بازار "مشاورۀ مدیریت" در جهان
مجید میرزایی

شركت‌های مشاورۀ مدیریت، نقش عمده‌ای را در پیشرفت و توسعۀ سازمان‌ها و صنایع هر كشور دارند، ولی میزان و حجم فعالیت همۀ كشورها در این صنعت به یک اندازه نیست. بعضی كشورها بسیار چشم‌گیر در این زمینه فعالیت دارند و بعضی دیگر سعی می‌كنند موقعیت خود را بهبود بخشند. البته به مانند هر حرفۀ دیگری، رشد و ارتقای صنعت مشاوره نیز تا حدود زیادی به جهت‌گیری‌های افراد فعال در آن صنعت بستگی دارد.
دنیای كسب و كار هر روزه شاهد تغییرات شگرفی است، و به هر میزان كه دنیای كسب و كار پیچیده‌تر می‌شود، شركت‌ها نیز با چالش‌های جدیدی روبرو خواهند شد. در نتیجه اتكای شركت‌ها به مشاوران خود بیش از گذشته ملموس می‌گردد.
سازمان‌های خصوصی و دولتی، به دلایل مختلفی از خدمات مشاوره استفاده می‌كنند. بعضی به دلیل این كه منابع كافی برای انجام یک پروژه را در اختیار ندارند و یا دیگر شركت‌ها ممكن است خواهان استفاده از تجربیات مشاوران در زمینه‌های مختلف باشند. اما در حقیقت علی‌رغم شهرت كنونی و نرخ رشد شركت‌های مشاورۀ مدیریت، این صنعت یكی از صنایعی است كه كمتر درمورد آن مطلب نگاشته شده است. لذا در این مقاله ابتدا به تعریف مشاورۀ مدیریت می‌پردازیم و سپس گذری كوتاه بر تاریخچۀ این صنعت خواهیم داشت و در ادامه تحولات اخیر این صنعت را بررسی خواهیم كرد.

مشاورۀ مدیریت
مشاورۀ مدیریت خدمتی است مشاوره‌ای به سازمان‌ها كه توسط افراد مجــرب و آموزش‌دیده و به شكل قراردا مابین مشاور و كارفرما ارائه می‌شود، تا مشاوران به سازمان‌ها در شناخت مشكلات‌شان، تحلیل آنها و پیشنهاد راه حل برای حلِ مشكلات سازمان‌ها، و در صورت درخواست به اجرای آن پیشنهادات در سازمان كارفرما كمک كنند.
مشاوران، افراد مستقلی نسبت به كارفرمایان خود هستند. این استقلال به معنای داشتن استقلال مالی، سازمانی، سیاسی و احساسی در قبال كارفرماست.

گذری كوتاه بر تاریخچه مشاورۀ مدیریت
مشاورۀ مدیریت تاریخچه‌ای طولانی دارد. ولی اولین مشاوران مدیریت به صورت امروزی در اواخر قرن گذشته پدید آمدند. افرادی مانند فردریک تیلور، هانری گانت، آرتور لیتل و هرینگتون امرسون ازجمله افراد مشهور در این زمینه هستند. لیتل و امرسون، از جمله كسانی بودند كه اولین شركت مشاوره‌ای را تأسیس كردند. شركت‌های مشاوره‌ای در آن دوره بیشتـر به مواردی چون كارایی عملیاتی می‌پرداختند.
اواسط سال‌های 1910 تا 1940 نسل دوم از مشاوران پدید آمدند و مفاهیم مرتبط با مشاورۀ مدیریت را توسعه دادند. ادوین باز در سال 1914 برای اولین بار شروع به ارائۀ خدمات تحقیقات تجاری كرد. "جیمز مكنزی" شركت خود را در سال 1926 پایه‌گذاری كرد. در اروپا "لیندال ارویک" و "چارلز بردوكس" از جمله كسانی بودند كه مشاورۀ مدیریت را در دهه 1920 در اروپا گسترش دادند. اوایل سال‌های پس از جنگ، صنعت مشاورۀ مدیریت تحولات بزرگی را تجربه كرد. تشكیل شركت‌هایی چون تاور پرین (Tower Perrin) و Mccormike & Paget، Cersap و ...
در سال 1963 بوروس هندرسون از شركت لیتل خارج شد و شركت مشاوره‌ای گروه بوستون را با تأكید بر مشاوره در زمینۀ استراتژی تأسیس كرد. مقارن همین زمان نیز شركت‌های بزرگ حسابداری با مشاهدۀ رشد فزایندۀ خدمات مشاورۀ مدیریت، خدمات مشاورۀ حسابداری را جزء فعالیت‌های خود قرار دادند و عملاً وارد حرفۀ مشاوره نیز شدند. ولی با تمام این اوصاف حتی در اواخر دهه 1980 نیز علی‌رغم رشد بسیار این صنعت، صنعت مشاورۀ مدیریت هنوز دوران كودكی خود را طی می‌كرد. تقریباً حدود 18000 مشاور مدیریت در آن دوره وجود داشت و فقط 30 تا 40 درصــد این تعداد در شركت‌های بزرگ كار می‌كردند. بزرگ‌ترین شركت‌های مشاورۀ مدیریت در آن دوره مانند ALLEN & HAMILTON وBOOZ  حدود 150 میلیون دلار در سال درآمد داشتند و كل صنعت مشاورۀ مدیریت آمریكا 2.1 میلیارد دلار درآمد داشت. و در كل دنیا نیز درآمد صنعت مشاوره به 2 میلیارد دلار می‌رسید.
ولی از آن تاریخ به بعد یعنی حدود 20 سال بعد، صنعت مشاوره رشد فزاینده‌ای یافت. به طوری كه نرخ رشد این صنعت به حدود 20 درصد رسید. در سال 1980 كمتر از 5 شركت مشاوره‌ای با بیش از 1000 مشاور در دنیا وجود داشت. درحالی كه امروزه این تعداد به بیش از 30 شركت می‌رسد. اگر منحنی تجربه را در صنعت مشاوره رسم كنیم، به طور تقریبی خواهیم دید كه 80 درصد تجربیات مشاورۀ مدیریت به بعد از سال 1980 مربوط می‌شود و تنها 20 درصد تجربیات مشاورۀ مدیریت، مربوط به سال‌های 1886 (وقتی لیتل اولین شركت مشاوره‌ای را تأسیس كرد) تا 1980 است.

حجم كل بازار مشاورۀ مدیریت در جهان
حجم كل بازار مشاورۀ مدیریت در سال 2003 به 125 میلیارد دلار رسید و این در حالی است كه این صنعت در سال‌های 2001 و 2002 شاهد نرخ رشد منفی‌ای نیز بوده است. ولی پیش‌بینی‌ها در این زمینه نشان دهندۀ نرخ رشد 5 درصد در سال‌های 2004 تا 2006 است. سهم هر كشور از این درآمد نیز در سال 2002 به شرح زیر است. ایالات متحده به تنهایی 50 درصد این سهم را داراست و در میان كشورهای دیگر نیز انگلستان با 11 درصد در مقام بعدی است.
به طوركلی به گواهی آمار و اطلاعات گذشته نیز ایالات متحده به همراه انگلستان و آلمان سه كشور مهم و قدرتمند در صنعت مشاوره درجهان هستند. و اصولاً كلیه روش‌ها و تكنیک‌های جدید مشاوره‌ای نیز بیشتر از این سه كشور به كشورهای دیگر راه می‌یابد.