مقام پروفسور فضل‌الله رضا
بخشی از نوشته‌های دکتر "سعید سهراب‌پور"، رئیس دانشگاه صنعتی شریف

 

 

من و مقـــام رضــا بعد از این و جــور رقیب
كه دل به درد تو خو كرد و ترک درمان گفت

                                                حافظ

 

پروردگار عالمیان را سپاس می‌گذاریم كه بر ما منت گذاشت و توفیقی داد تا در قالب ارج نهادن به مقام علمی و فرهنگی یكی از استادان پروردۀ این مرز و بوم بتوانیم گوشه‌ای از وظیفه‌ای را كه در اشاعۀ علم، گسترش فرهنگ و ترویج فضایل اخلاقی بر دوش ما گذاشته شده است، انجام دهیم و با شناساندن بخشی از ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی دانشمندِ ارجمند، پرفسور فضل‌الله رضا، الگویی را از پژوهنده‌ای سخت‌كوش، ادیبی فرزانه و به قول استاد محمدتقی جعفری: "وطن پرستی متدین"^[1] به دانشوران و دانشجویان جوان معرفی كنیم تا بلكه غنای فرهنگی و علمی خود را بیشتر باور كنند و در گسترش آن افزون‌تر بكوشند. و به قول پرفسور رضا: "سرمایه‌های درونی خویش را درست بشناسند."^[2]

گرچه اندیشمندان ایرانی زیادی را در ایران و اقصا نقاط جهان سراغ داریم كه به‌سانِ خانواده‌ای بزرگ و هوشمند نقشی گران‌سنگ در ارتقای دانش بشری داشته‌اند، اما او از اندک كسانی است كه در عین قرار گرفتن در قله‌های دانش و فناوری، آن هم در بطن دانشگاه‌ها و مراكز تحقیقاتی غرب، نه تنها علاقه به كشور خویش را فراموش نكرده و ایران را خانۀ خود و فرهنگ تابناكش را چراغ، و مردمش را سرور خویش و خدمت به آنان را افتخار خود می‌داند،^[3] كه به شدت خودباختگی و تقلید از غرب^[4] و غرب‌زدگی^[5] را نفی کرده^[6] و اصالت شرقی خود^[7] را با توجه دادن بشریت به لزوم تعالی معنوی^[8] در کنار فناوری^[9] و دوری از ابتذال و مدگرایی حفظ كرده است. ^[10] "ذلک فضل‌الله یؤتیه من یشاء."^[11]

دلبستگی او به فرهنگ و مردم ایران و شوق خدمت به مردم این سرزمین در دل او آنچنان است كه همان‌طور كه خود می‌گوید او را در آن جا مهجور و غریب كرده است^[12] و بسانی نفیر مهجوری را از او بلند نموده است^[13] و اینها در حالی است كه او پس از چندین سال خدمت در ایران كه از جملۀ آنها ریاست دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران بوده است، در همانجا نیز از این سوی غافل نبوده و از طریق تأسیس مجامعی چون "انجمن علمی ایرانیان" و "شواری گسترش زبان و ادبیات فارسی" و طرق دیگر در این راه گام برداشته است.

پرفسور رضا، از آن دسته‌ افرادی نیست كه به قول خود او صرفاً به عالم علم خدمت می‌كنند، ولی مردم ایران كه آنها را پروده‌اند، از خدمت و شهرت‌شان بی‌نصیب می‌مانند، زود در فرهنگ غربی متسحیل می‌شوند و ریشۀ‌ شرقی خود را می‌برُند و بدینسان مجامع غربی نیز با گشاده‌رویی بیشتر آنها را می‌پذیرند و در نزد هموطنان غرب‌گرای خود نیز عزیزتر و ارجمندتر می‌شوند. اما او از آنانی است كه تنفر از آنچه خودش آن را "رنگ و روغن‌های نو دولتان غربگرای"^[14] می‌نامد مهجوریش رادر پی می‌آورد.

تجلیل از "مقام رضا" نه به معنای عدم توجه به بزرگواران دیگری است كه چه بسا گمنام مانده باشند، بلكه فتح بابی است برای معرفی كلیۀ عزیزانی كه هر یک به نوعی به این مرز و بوم خدمت كرده‌اند خصوصاً كسانی كه تمام توش و توان خود را برای این سوی مرز نهاده باشند.

از نكات جالب توجه و شاید مهمترین ویژگی شخصیت پرفسور رضا، چند بعدی بودن و فرانگریِ دید ایشان نسبت به مسائل مختلف است. او در حالی كه بنیان‌های محكم و زیبای نظریه‌های علمی؛ مانند نظریۀ‌ اطلاعات را پی‌ریزی می‌كرد در همان حال به قُلل رفیع فرهنگ و ادب پارسی^[15] نیز دست می‌یازید. نگاه ویژۀ ‌ایشان به: فرهنگ و ادب و حفظ سنت‌های فرهنگی ملی و دینی^[16]؛ تاكید بر لزوم همدوشی فرهنگ و فناوری^[17]؛ نقد بی‌تعصب جوامع جهان سومی^[18] و تأكید بر نكات مهمی چون خودباوری و اعتماد به نفس، همت، كنار گذاشتن اختلاف‌ها، و یادگرفتن كار گروهی، نهی از افتادن به ورطۀ غرب‌زدگی، ترویج جهاد علمی و هزاران نكتۀ‌ دیگر كه در مقالات ایشان، فراوان دیده می‌شود.

 

منابع و مأخذ:

1. نصری، عبدالله "تكاپوگر اندیشه‌‌ها؛ زندگی، آثار و اندیشه‌های استاد محمدتقی جعفری"، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ ‌اسلامی، تابستان 1376، تهران، صفحۀ 71.

2. رضا، فضل‌الله: "گله از زندگانی یكنواخت"، حدیث آرزومندی؛ مقالات فرهنگی وادبی، نشر نی، تهران، 1374، صفحۀ 187.

3. خلاصۀ سخنرانی پرفسور رضا "گزارش همایش جهانی دانشمندان، متخصصان و اندیشمندان ایرانی"، فصل‌نامۀ خبری انجمن علمی ایرانیان، سال دوم، شمارۀ 1، شمارۀ مسلسل 4، دبیرخانۀ‌ انجمن علمی ایرانیان، نیویورک، آمریكا، بهار 1376، صص. 14-17.

4. سخنرانی پرفسور رضا رئیس دانشگاه تهران "معرفی هیأت آموزشی جدید دانشگاه"، از تازه‌های انقلاب آموزشی، دانشگاه تهران، تهران، اسفندماه 1347.

5. رضا، فضل‌الله "سفیر پر تدبیر"، حدیث آرزومندی؛ مقالات فرهنگی و ادبی، نشر نی، تهران 1374، صص 56-70.

6. رضا، فضل‌الله "از دفتر خاطرات" رنج نادانی، حدیث آرزومندی؛ مقالات فرهنگی و ادبی، نشر نی، تهران، 1374، صص، 202-204.

7. رضا، فضل‌الله "ادبیات فارسی از دید اهل علم"، مجلۀ یغما، شمارۀ‌ مسلسل 233، سال بیست و یكم، شمارۀ دهم، دی ماه 1347، تهران، صص 535-547.

8. رضا، فضل‌الله "محمد اقبال"، سازمان چاپ ابران، تهران، 1352.

9. رضا، فضل‌الله "سیاست علمی جهان و فرهنگ ایران"، مجلۀ نگین (شمارۀ شهریور ماه) و مجلۀ خواندنی‌ها (سال سی و سوم، شماره‌های 6،7 و 8)، 1351.

10. رضا، فضل‌الله "پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی: تفسیر و تحلیل شاهنامه"، برگزیدۀ اشعار، یک جلد، چاپ حاضر چاپ چهارم از جلد اول و چاپ سوم از جلد دوم است كه به صورت یک مجلد صحافی شده است. شركت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1374.

11. این است فضل خدا هر كه را عطا كند. "قرآن مجید: سورۀ‌ مائده آیۀ 54 و سورۀ جمعه آیۀ 4.

12. رضا، فضل‌الله "لاجو سرودن غزلی عارفانه"، فصل‌نامۀ هستی، زمستان 1372، صص 192-195/ كتاب حدیث آرزومندی؛ مقالات فرهنگی و ادبی، نشر نی، تهران، 1374، صص 34-39/ نشریۀ خبری دانشگاه صنعتی شریف، فروردین و اردیبهشت 1376، سال چهارم، شمارۀ بیست و دوم، صفحۀ 15.

13. رضا، فضل‌الله "مهجوری و مشتاقی، مقالات فرهنگی و ادبی"، چاپ دوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1375.

14. رضا، فضل‌الله "بت شكوی"، حدیث آرزومندی، مقالات فرهنگی و ادبی، نشر نی، تهران، 1372، صص 115،120.

15. رضا، فضل‌الله "در پرتو امید"، مجلۀ ‌یغما، شمارۀ ‌مسلسل 246، سال بیست و یكم، شمارۀ‌ داوزدهم، اسفندماه 1347، تهران، صص. 662-663.

16. رضا، فضل‌الله "قاضی بُست"، مجلۀ ‌نگین و مجلۀ‌ خواندنی‌ها، شمارۀ ‌آذر، 1352.

17. رضا، فضل‌الله "آیندۀ ‌فناوری"، دیدها و اندیشه‌ها: دوازده مقاله و سخنرانی، مؤسسۀ مطبوعاتی عطایی، تهران، 1354، صص 177-195.

18. رضا، فضل‌الله "نامه‌ای كشتی"، ره آورد، شمارۀ 47، سال دوازدهم، لس آنجلس، آمریكا، تابستان 1377، صص 269-273.