|
جشن تیرگان كوه ها خاموش،
دره ها دلتنگ، راه ها چشم انتظار كاروانی با صدای زنگ ... بر نمی شد گر ز بام كلبه ها دودی، يا كه سوسوی چراغی گر پيامی مان نمی آورد، ردِ پاها گر نمی افتاد روی جاده ها لغزان، ما چه می كرديم در كولاكِ دل آشفتۀ دم سرد؟ از منظومه آرش کمان گیر؛ سیاوش کسرایی  مقدمه مهرگان فرهنگ: همانطور که می دانید در مورد داستان های تاریخی و اسطوره ای هر سرزمین همواره روایات متعددی وجود دارد. در کنار تحقیق، مطالعه و سعی در بازشناسی این روایات بر اساس شواهد و سند های معتبر، آنچه مهم است زنده نگاه داشتن این سنت ها و اسطوره ها به عنوان بخشی از فرهنگ و سنن مردم آن مرز و بوم است. شناخت این سنت ها، یافتن ارتباط آنها با سنت های موجود در عصر حاضر، پاسداری از آنها و معرفی درست آنها به نسل های بعدی، وظیفه هر انسان وارسته ای است که به اعتلای فرهنگ و هنر مرزو بوم خود می اندیشد. این اسطوره ها به نوعی جزو غرور ملی یک ملت محسوب می گردند. استفاده درست از این سنت ها و یافتن ارتباط کابردی بین این سنن و مسائل و مشکلات عصر حاضر، از دیگر وظایف هنرمندان هر دوره می باشد. این هنر می تواند در قالب های مختلف هنری از قبیل شعر، داستان، تئاتر، سینما، نقاشی و ... نمودار گردد. خوشبختانه و به لطف هنرمندان معاصر ایران بسیاری از این سنت ها به نوعی زنده و جاویدان گردیده اند. به ویژه در مورد جشن تیرگان و اسطوره آرش کمان گیر، هنرمندانی چون سیاوش کسرایی و بهرام بیضایی، یکی در قالب شعر و دیگری در قالب نمایشنامه به نوعی روح تازه ای به این اسطوره دمیده اند. در بین فرهنگ دوستان مقیم تورنتو نیز تلاش های ویژۀ "مهرداد آرین نژاد" در برگزاری جشن تیرگان و معرفی آن به غیر ایرانیان و نیز تلاش های "سهیل پارسا"، کارگردان تئاتر و نمایشنامه نویس، با بازنویسی و اجراهای هنرمندانۀ اسطوره آرش به زبان های مختلف از جمله انگلیسی و معرفی آن به جامعه جهانی، ستودنی است. جشن تیرگان در ایران قدیم هر روز ماه دارای نامی بود. هرگاه که نام روز و نام ماه یکی می شد آن روز را جشن می گرفتند. روز سیزدهم هر ماه "تیر" نام داشت و به همین مناسبت روز سیزدهم ماه تیر را به عنوان جشن تیرگان جشن می گرفتند. جشن تیرگان در کنار جشن های نوروز، مهرگان و سده از جشن های با اهمیت نزد ایرانیان باستان بود و هست. تیر نام فرشته ای است که موکل ستوران است. همچنین از تیر به عنوان فرشته باران نیز یاد می کنند که به همت او زمین پاک از باران بهره مند گشته و کشتزارها سیراب می شوند. همچنین ستاره عطارُد نیز نیر نامیده می شود. لغت "تیر" در معنای فرشته باران، در اوستا "تیشتریه" و در زبان پهلوی به عنوان "تیشتر" بکار برده شده است. در مورد جشن تیرگان دو روایت موجود است. روایت است در زمان منوچهر، شاه پیشدادی، چون افراسیابِ تورانی بر منوچهر پیروز شد و او را در طبرستان، مازندران فعلی، محاصره نمود طرفین حاضر به سازش شده و قرار بر این شد آرش، جوان دلیر ایرانی، تیری به چله کمان نهد و تیری را پرتاب نماید. هر کجا که این تیر فرود آید مرز ایران و توران باشد. آرش این تیر را از فراز قله دماوند رهانید و این تیر در کنار رودخانه جیهون یا جیحون بر درخت گردویی نشست و مرز ایران و توران مشخص شد. ... درين پيكار، در اين كار، دل خلقی است درمشتم، اميد مردمی خاموش هم پشتم كمان كهكشان در دست، كمان داری كمان گيرم شهاب تيزرو تيرم؛ ستيغ سربلند كوه مأوايم؛ به چشم آفتاب تازه رس جايم مرا تير است آتش پر؛ مرا باد است فرمان بر ... از منظومه آرش کمان گیر؛ سیاوش کسرایی روایت دیگری که در باره جشن تیرگان آمده آن است که در زمان ساسانیان و پادشاهی فیروز، هفت سال در ایران خشکسالی روی داد و در چنین روزی مردم روی به بیابان آوردند و با نیایش خود از پروردگار آرزوی باریدن باران کردند. پس از آن بارش باران شروع شد. تاريخ شروع جشن تیرگان ۱۳ تير ماه به تقويم زرتشتی و ۱۰ تير به تقويم خورشيدی است. در این جشن مراسم مختلفی بر گزار می گردد که عبارتند از رسم فال و کوزه، رسم آب ریزان و رسم تیر و باد. در ضمن مردم از چند روز پیش از جشن تیرگان، خانه های خود را از درون و برون پاکیزه می نمایند. فال و کوزه يکی از مراسمی که در ميان زرتشتيان رايج است رسم فال و کوزه می باشد. در شب جشن معمولا خانواده ها و نزديکان دور هم جمع می شوند. هر يک آرزویی می کنند و نام خود را روی کاغذ می نويسند. همگی آن را در يک کوزه می ريزند و در آنرا می گذارند. تمام شب را به شب نشينی و خواندن حافظ و شاهنامه می پردازند و روز جشن يکی از دختران جوان خانواده که هنوز ازدواج نکرده، بايد در کوزه را بردارد و يکی از کاغذها را بيرون بياورد. نام هر کس که از کوزه بیرون آورده شد آرزوهایش بر آورده خواهد شد و تمام شعرهای خوانده شده در آن شب به او تعلق می گيرد. آب ریزان مراسم دیگری که در روز جشن برگزار می گردد آب ریزان نام دارد. روز جشن هم مانند تمام جشن های ديگر با شادی و سرور همراه است. در مراسم آبريزان به ياد فرشته تيشتر (باران) و به خاطر گرمای تابستان مردم به روی همدیگر آب می پاشند. با توجه به گرمای تابستان این خنک شدن از لذت جالبی نیز برخوردار است. تیر و باد در این مراسم مردم تار نازکی از ابریشم هفت رنگ و سیم نازک و ظریفی بهم می تابند که به نام تیر و باد مشهور است. شاید این نشانۀ رنگ های رنگین کمان در آسمان معروف به تیر و کمان آرش باشد. ایرانیان باستان در بامداد روز تیر این مچ بند را به مچ دست خود می بستند و ده روز بعد، در روز باد، و به هنگامی که تیر آرش بر درخت فرو می نشست، این رشته ابریشمی را به باد می دادند.
|